Öğrenmenin en önemli yardımcısı bellek. Öğrenmek, bilgilerin belleğe atılması ve bunların biriktirilmesine dayanıyor. Yani bellek olmazsa öğrenme de olmuyor. Bellek kabaca iki ana gruba ayrılıyor: dekleratif ve dekleratif olmayan bellek.
Dekleratif bellek, günlük olayların ya da edinilen bilgilerin depolanmasına dayanı yor. Dün gece ne yemek yediğini hatırlamak ya da Türkiyenin başkentinin Ankara olduğunu bilmek dekleratif belleğin görevleri. Dekleratif bellek de kendi içerisinde ikiye ayrılıyor. Epizodik bellek, bir önceki gün yenen yemeği, arkadaşımızın anlattığı fıkrayı hatırlamak için kullanılıyor. Semantik bellekse kitabi bilgileri depoluyor. Matematik formülleri, Osmanlı tarihi ve coğrafya bilgilerini depolamak bu belleğin görevi.
Günlük hayatta gerçekleştirdiğimiz öyle görevler var ki bunları hatırlamak için kafa yormuyoruz. Örneğin bisiklete binmek, arabanın vitesini değiştirmek, evimizin yolunu bulmak gibi. Bu tip bilgileri depolamaksa dekleratif olmayan belleğin görevleri. Duyularımız yoluyla algılanan ve beyne iletilen bilgiler sinir hücrelerinde bir dizi moleküler değişiklikler yol açarak belleğe atılıyor. Bilgilerin bellekte kalıcı hale gelmesinde uykunun rolü çok büyük.
Yaklaşık 90 dakika arayla meydana gelen REM ve NREM evrelerinde bellek güçlendiriliyor. NREM uykusu kendi içerisinde de dörde bölünüyor. NREM uykusunun 3 ve 4. kısımları beyinde yavaş-dalgaların oluşmasına neden oluyor ve uykunun en derin evreleri. REM ve yavaş-dalga evrelerinde bellek daha çok güçlendiriliyor.
Uykunun belleği güçlendirme mekanizmaları hücre düzeyinde araştırılıyor. Beyin hücreleri içerisinde bulunan genlerin yaklaşık %10unun kodlanma hızları gece ve gündüz farkına göre değişkenlik gösteriyor. Bazı genler uykuda daha aktif hale gelerek protein sentezini artırıyor. Protein kinaz 4 ve kalmoulin adlı proteinleri kodlayan genler uykuda aktif hale geçiyor. Bu proteinler belleğin güçlenmesinde oldukça önem taşıyor. Beynin değişik durumlara uyum sağlamasına yardımcı olan proteinlerden birisini kodlayan zif-268 geni, REM uykusunda aktif hale geçiyor. Bunlara ek olarak, hücre duvarının güçlendiren ve sinir hücrelerinin etrafında bulunan miyelin kılıfın sentezine yardımcı olan genler de uykuda daha fazla çalışıyor.
Yapılan çalışmalar, beynin çeşitli merkezlerinin uyku sırasında oldukça aktif çalıştığını gösteriyor. Gün içerisinde alınan bilgiler tekrarlanarak belleğe daha kuvvetli yerleşmesini sağlıyor. Bu işlev sayesinde öğrenilen işler uyku sırasında daha geliştirilerek en mükemmel hale getirilmeye çalışılıyor. Diğer bir deyişle, uyku sırasında hafıza güçlendiriliyor ve karmaşık görevlerin bir bakıma provası yapılıyor.
Tüm Makaleleri Gör |